[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Usuwając w cieńwojewodę wendeńskiego, Jerzego Farensbacha, tracono i wo-dza, i zagrażano jedności wojska.23Sam hetman wielki Krzysztof Radziwiłł Piorun przebywałw głębi Litwy, co wywoła złośliwą uwagę anonimowego poety,autora Wojny inflanckiej:Krótko mówiąc, do ciebie rzecz mam Radziwille,Obaczam coś hetmanem terazniejszej chwili.Oto Karol! Szykował wojsko swe w Inflanciech,Ciebie czeka, a ty się bawisz przy galanciech.24I dalej:Dla prywaty niezbędny wolałeś InflantyNa mięsne wydać jatki między szwedzkie franty.Pomijano, że nie miał z kim do Inflant iść ani, nękany cho-robami, mógł.21Awtografy 321/1 nr 50.Uniwersał hetmana, 15 IX 1600 i zgoda M.Lenki!na objęcie dowództwa.Liczebność chorągwi rajtarckich Farensbacha, patrzS.H e r b s t, op, cit., s.25.� BPAN Kraków, rkps 1047 k.234. Jesienią 1600 roku Pamawa stawiła opór, co było niemałązasługą dowódcy obrony, starosty laiskiego, Andrzeja Orze-chowskiego, gdy jednak sprowadzono ciężkie działa i podjętoregularne oblężenie, skapitulowała 17 pazdziernika.Umożliwiłoto Szwedom podjęcie tydzień pózniej, 25 pazdziernika, marszuna Fellin.W drodze wydzielony został liczący 1500 ludzi od-dział, który pod wodzą naturalnego syna królewskiego, KarlaKarlssona Gyllenhielma, miał opanować Karkus (Karksi),zresztą dziedziczny zamek Farensbachów.Gdy Szwedzi za-trzymali się na noc w pobliżu dworu Karija, Jerzy Farensbach,który stał najpierw pod Renceni, a następnie pod Helme, chcącdziałać w zależności od poczynań nieprzyjaciela, raczej bronićwłasnego niż atakować cudze terytorium, podszedł skrycie.Do-czekał świtu, chyba 29 pazdziernika 1600 roku, zaatakował szy-kujących się do wymarszu, rozbił i ścigał aż po obóz sił głów-nych.Nie zdołał przecież przeszkodzić upadkowi Fellina 3 li-stopada, a następnie, wobec przewagi sil, i Karkus, 23 listopada.W sumie, jak pisał Janusz Radziwiłł, Inflantom tak idzie,jako mej babie ze wschodu.Im dalej, tym gorzej".Nie zdeprymowało to przecież szlachty polskiej ani nie zmie-niło lekceważącego stosunku do przeciwnika.Mimo alarmują-cych listów sądzono, że straty są nie tyle efektem działań księ-cia Karola, ile bezczynności własnej25.Zygmunt III już w połowie pazdziernika 1600 roku wydałuniwersały, w których wzywał szlachtę Litwy, jej powiatównadgranicznych, aby gromadziła się dla dania odporu nieprzyja-cielowi.Hetman wielki 28 pazdziernika wyznaczył szlachciesłonimskiej i wołkowyskiej miejsce zborne: Zelburg (Selpilis)i termin: 30 listopada.Podobnie jak i Jarosz Wołłowicz wąt-pił jednak, aby dało to poważniejszy skutek.Jak się okazało, niebez podstaw 26.Tak jak akceptowano wojnę a raczej przyłączenie Esto-25BUWi F 3 nr 27 s.104.Janusz Radziwiłł do Krzysztofa Radziwiłła Pioru-na, 15 XI 1600.24Racz.rkps 72.Zygmunt III do Krzysztofa Radziwiłła Pioruna 16 XI1600Borzęcin.Awtografy 127 nr 41 i 52.Uniwersały hetmańskie do szlachty słonim-skiej i wołkowyskiej, 28 X 1600 Nowogródek.AGAD, AR, dz.V t.452nr 17966.Jarosz Wołłowicz do Krzysztofa Radziwiłła Pioruna, 16 XI 1600 No-we Miasto. nii w słowach, a nawet uchwałach podatkowych, tak uchyla-no się od osobistego w niej udziału.Stwierdzał to w kwietniu 1601 roku arcybiskup gnieznieński,Stanisław Karnkowski: Oziębłość taka.w Wielkim KsięstwieLitewskim do wojny inflanckiej w wielkim u wszystkich podzi-wieniu" 27.Powtarzał to w maju 1601 roku biskup wileński, BenedyktWojna: Niechęć wielka w naszej młodzi do dzieła rycerskiegoi dawni rotmistrzowie, co byli pieniądze pobrali, służyć niechcą" 28.Pisał w roku 1602 uczestnik zmagań Janusz Radziwiłł: O rocie nie myślę i tego mi żal, żem ją kiedy wiódł, bo i sługamój żaden nie będzie chciał dla 18 albo 20 zł żołnierskich słu-żby swej ustąpić, bo u mnie doma po 25 na koń biorą" 29.Próbowano czynić zaciągi w Koronie, ale i tu nie kwapionosię do ciężkiej służby.Odczuł to także podejmujący przygoto-wania do wyprawy Jan Zamoyski. Wielka oziębłość, niedo-statki, zwłoki i innych przekaz co niemiara, także niechęć do tejsłużby rycerstwa" 30 pisał w maju 1601 roku do wojewody wi-leńskiego i hetmana wielkiego litewskiego, Krzysztofa Radziwił-ła Pioruna.W istocie żądzę sławy gasiły mizerne rezultaty dotychczaso-wych zmagań.%7łądzę przygód, trwającą pamięć trudów dozna-wanych w czasie wypraw Batorego, zwłaszcza pskowskiej, kie-dy, jak pisał Jan Piotrowski, większa część wojska wymarła,trzecia część chora leży; tym, co zostali, od mrozu nosy, nogiodpadają; z straży muszą pachołki zamarzłe na pół martwe doobozu odwozić" 31.Oddziały będące w polu, w obliczu nadciągającej zimy, stanę-ły przed wyborem stoczenia walnej bitwy, do czego sił nie mia-no, albo zamknięcia się w którymś z zamków, przeciw czemu27BPAN Kraków, rkps 352 k.120.Stanisław Karnkowski do Lwa Sapiehy,29 IV 1601 Aowicz.28BLAN F 139 SK, 809.Benedykt Wojna do Mikołaja Krzysztofa RadziwiłłaSierotki, 4 V 1601 Wilno.2� BUWi F 3 nr 273 s.170.Janusz Radziwiłł do Krzysztofa Radziwiłła Pio-runa, 1 V 1602 Lublin.wArchiwum Domu Radziwiłłów.Wyd.A.Sokołowski, Kraków 1885, s.159,Jan Zamoyski do Krzysztofa Radziwiłła Pioruna, 25 V 1601 Zamość.11Cyt.za A.S a j k o w 5 k i, Ił" stronf Wiednia, Poznań 1984, s.34. przemawiał brak żywności, opału, wreszcie sprzeciw jazdy.Zresztą w wojsku, które stopniało do 600 ludzi, nastąpił rozłam.Farensbach ruszył do Rygi.Janusz Radziwiłł odszedł do Ko-kenhauzen, przy czym jego chorągwie zapowiedziały, że powyjściu ćwierci, okresu, za który otrzymały żołd, zejdą z pola. Waszej Książęcej Mości godzi mi się o tym oznajmić za-wczasu pisał 15 grudnia 1600 roku Janusz Radziwiłł że topewnie a pewnie wiem, że jeśli nie wszystko, tedy się przynaj-mniej większa połowica z rot rozjedzie".A dalej: Ani ich utrzymają rotmistrze, by im troje pieniądzedawali".I przytaczał przykład Ludwika Wejhera, któremu po-nad trzydziestu co najprzedniejszego towarzystwa wyjechałospod chorągwi, nawet nie dosłużywszy wyznaczonego termi-nu.32Inni trwali w rozproszeniu.W sumie chciano już tylko cofnąć się za Dzwinę, by w za-sobniejszych krainach przeczekać zimę.Tym większa chwałaokryła tych, co w obliczu chłodu i głodu, mając przeciw sobieprzeważające siły nieprzyjaciela, pozostali wierni wodzom, po-dejmowali walkę i zwyciężali.U schyłku roku hetman wielki nakazał koncentrację oddzia-łów w głębi Inflant.Nie mając pewności co do kierunku działań Szwedów, choćwydawało się, że uderzą na Dorpat, wybrał Kiesię (Cesis), mia-sto i zamek leżące w niezwykle ważnym punkcie kraju, nad rze-ką Gawią (Gauja), kontrolujące drogi z Rygi do Dorpatu, Rew-ia, Pamawy.Wyznaczony termin przypadł na koniec roku 1600
[ Pobierz całość w formacie PDF ]