[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.W ten sposób ca³y szereg zagad-nieñ maj¹cych ca³kiem pierwszorzêdne znaczenie dla naszego umys³owego ¿ycia nie doszed³wprost do SwiadomoSci.Tylko dok³adne w¿ycie siê w strukturê psychiczn¹ epoki, w ca³ysk³ad ówczesnej kultury, jednym s³owem tylko zrozumienie jêzyka historycznego, w jakimmySleli romantycy pozwala nam dok³adnie zdaæ sobie sprawê z tego, na czym polega³a spe-cyficzna polskoSæ ich sposobu ujmowania dziejowych i kulturalnych zagadnieñ.Nie mo¿e tubyæ mowy o mniej wiêcej choæby tylko wystarczaj¹cym rozpatrzeniu wszystkich stosunkówi problematów; poprzestaæ muszê na wyznaczeniu zasadniczych linii i planów mySlowych.Mo¿na twierdziæ, ¿e na ogó³ we wszystkich zasadniczych procesach duchowych, którychwynikiem by³a twórczoSæ romantyków naszych, powraca³ jeden i ten sam g³êboki rytm.Cho-dzi³o przede wszystkim o stworzenie dla samych siebie atmosfery psychicznej, pozwalaj¹cejzachowaæ sw¹ samoistnoSæ duchow¹ poSród otaczaj¹cych emigracjê pr¹dów i kierunków za-chodnioeuropejskiej kultury; trzeba by³o z tej tak ocalonej atmosfery w³asnej wydobyæ ogól-nie narodowego polskiego ducha, polsk¹ wiarê.Oddzielne jednostki, gromadka oddanych od¿ycia i zwi¹zku z w³asnym spo³eczeñstwem ludzi - musia³y tu stworzyæ dzie³o niemo¿liwe,stworzyæ to, co mo¿e byæ wynikiem tylko pracy ca³ego narodu: w³asn¹ SwiadomoSæ naro-dow¹.Mamy tu do czynienia z procesem, który da siê w ten sposób przedstawiæ szematycz-nie.¯ycie umys³owe zachodu stawia naszym twórcom i pracownikom ca³y szereg postula-tów: aby ostaæ siê wobec mySli spo³ecznej francuskiej, niemieckiej metafizyki - musz¹ oniw samych sobie mieæ rozwi¹zanie zagadnieñ, stawianych lub rozstrzyganych przez te kierun-ki mySli; i rozwi¹zania te musz¹ ukazaæ siê im jako specjalnie polskie dzie³o.Musz¹ oniw polskiej tradycji, polskiej historii, szukaæ treSci i w³aSciwoSci, które pozwoli³yby wierzyæ,¿e dzieje polskie i ich wynik stanowi¹ odpowiedx na niepokoj¹ce Europê najistotniejszeproblemy.Europa stawia tu zagadnienia, dzieje Polski musz¹ na nie odpowiedzieæ: takim jestza³o¿enie duchowe ca³ej pracy duchowej naszej emigracji.Gdy zrozumiemy to za³o¿enie, ja-snymi stan¹ siê dla nas i wyniki: tylko przez zrozumienie rzeczywistych warunków pracymo¿na dojSæ do szczerego z ni¹ wspó³czucia.£atwiej jest ujawniaæ swój podziw przez przy-pisywanie tym, którzy staj¹ siê jego ofiar¹, w³aSciwoSci, jakie z tego lub innego powoduciesz¹ siê w danym Srodowisku uznaniem.Tego rodzaju uczuciowe fa³szerstwo uchodzi zawyraz patriotyzmu w krytyce.Ksi¹¿ka niniejsza postawi³a sobie za zadanie - sprawdzeniawszelkich pojêæ i miar, jakimi siê dziS w Polsce pos³uguj¹.Idzie mi tu o zrozumienie roman-98 tyków, jako kulturalno-historycznego zjawiska.Nie mo¿na zaS zrozumieæ, nie okreSlaj¹c.Gdyz ustalonym powy¿ej za³o¿eniem, przystêpujemy do rozpatrzenia dzia³alnoSci romantyków,spostrzegamy, jak dalece by³a ona uwarunkowana przez te przez los okreSlone tragiczne wa-runki.Jedno i to samo prawo mySlowe odnajdujemy zarówno w filozofii Cieszkowskiego, jaki w pogl¹dach spo³eczno-historycznych Mickiewicza lub za³o¿eniach filozofii mistycznej i te-atru S³owackiego.Na ogó³ sprawa przedstawia siê w ten sposób: wyniki kultury zachodnio-europejskiej uwarunkowane by³y przez proces, którego sens prawdziwy polega³ na wyzwole-niu umys³owych reprezentantów i kierowników procesu wytwórczego spod w³adzy feodalno-klerykalnych form spo³ecznych.Proces ten, którego zakoñczenie le¿y w niezbyt bliskiej za-pewne przysz³oSci przed nami, - nie posiada³ naówczas swojej pe³nej samowiedzy.Pomimoto stanowi³ on realn¹ podstawê ca³ego ruchu: jego wyniki umys³owe stanowi³y jeden z mo-mentów zasadniczych ówczesnej kulturalnej psychiki.Psychika uwa¿a³a sam¹ siebie za twór-czyniê ¿ycia, wierzy³a, ¿e posiada w sobie wszystko, co jest niezbêdne do tworzenia ¿yciai kierowania nim.By³o w tym du¿o z³udzeñ, ale nie wszystko by³o z³udzeniem.Jednym z mo-mentów tej psychiki by³a swoboda badania i to przede wszystkim badania, zwróconego kupoznaniu przyrody.Psychika uznawa³a te postulaty poznawcze za samoistny czyn rozumu.Nie by³o to Scis³e: nauka i jej pojêcia, nauka o przyrodzie przede wszystkim, - wszystko topozostaje w zwi¹zku z rozwojem techniki nowoczesnej i nowoczesnych form ekonomiczne-go ¿ycia.Jest to niew¹tpliwe - ale niew¹tpliwym jest i to, ¿e wymagania naukowego mySle-nia stanowi³y realn¹ wartoSæ tej nowoczesnej psychiki europejskiej
[ Pobierz całość w formacie PDF ]