[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Ró\nie te\ się je podaje i ró\ną techniką spo\ywa.Europejczyk posługuje się ły\ką, no\em i widelcem (tym ostatnim stosunkowo od niedawna).LudyDalekiego Wschodu u\ywają pałeczek.W etiopskiej restauracji podawane są płaty ciasta przypominająceogromne naleśniki.W odrywane palcami kawałki owija się kęsy potrawy i wkłada do ust.Spo\ywaniu posiłków towarzyszy te\ wiele przepisów dotyczących sposobu usadowienia biesiadnikówczy kolejności podawania potraw, z których wiele ma znaczenie symboliczne.Takie znaczenie nadawanejest tak\e pewnym potrawom i produktom spo\ywczym.Znamy w naszym kraju zwyczaj witania chlebem isolą czy to nowo\eńców, czy dostojnych gości.W dawnej Polsce młody człowiek ubiegający się o rękępanny, z chwilą kiedy w czasie obiadu został poczęstowany czarną polewką, wiedział, \e nie ma ju\ o co sięubiegać." Pojęcie tak rozumianej kultury nie ma charakteru wartościującego.Kulturą jest nie tylko to, codobre, szlachetne i piękne, ale wszystko, co jest dziełem człowieka.Pewne praktyki mogą budzić naszsprzeciw czy oburzenie moralne, ale nie znaczy to, \e nie są elementami kultury.W rezultacie o \adnymczłowieku nie mo\na powiedzieć, \e jest bez kul-Rozdział III.Kultura 77tury, a co najwy\ej, \e jego kultura nam się nie podoba.Nie jest bez kultury kanibal, chocia\potępiamy jego kanibalizm, który przejmuje nas grozą. Dla uwydatnienia niewartościującego charakteru pojęcia kultury w antropologicznych opisachkultur u\ywa się raczej przymiotnika kulturowy ni\ kulturalny.Ten ostatni ma bowiem wpotocznym odczuciu ton dodatniego wartościowania." Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym.Kultura powstaje i rozwija się wwyniku kontaktów między osobnikami przekazującymi sobie ró\ne informacje i uczącymi się odsiebie nawzajem, jak reagować i zachowywać się w rozmaitych okolicznościach.Pojedynczyczłowiek mo\e wnieść znaczny wkład w tworzenie kultury, ale to, co sam wymyśli, stanie się częściąkultury dopiero wtedy, kiedy zostanie przejęte przez innych i wprowadzone w obieg społeczny.Niejest częścią kultury sposób zachowania, który właściwy jest tylko jednemu człowiekowi i odbiega odzachowań innych ludzi.Jest jego osobistym dziwactwem.Nie jest częścią kultury schowany wszufladzie, a następnie zniszczony rękopis, którego nikt nigdy nie przeczytał.Kulturą jako zbiorowym tworem społecznym mo\na interesować się dwojako.Po pierwsze, jako zobiektywizowanym systemem; jako czymś zewnętrznym w stosunku doludzi, którzy ją stworzyli.Uwaga jest wówczas skierowana na powiązania ró\nych elementów tegosystemu oraz jego wewnętrzne regularności.Po drugie, jako procesem tworzenia kultury.W takim przypadku uwaga kieruje się na to, jakludzie w toku swego istnienia wynajdują nowe sposoby myślenia i działania zarówno wstosunkach wzajemnych, jak i w stosunku do przyrody, która ich otacza [i] tym sposobem pro-dukują kulturę" (Carrithers 1992: 51)." Kultura narasta i przekształca się w czasie.Jest skumulowanym doświadczeniemprzekazywanym z pokolenia na pokolenie w drodze pozagenetycznego dziedziczenia.Dlatego te\ jestnieodłącznie związana ze świadomością czasu i istnienia w czasie, a tak\e z ró\nymi formami pa-mięci przeszłości i sposobami jej utrwalania.Treść kulturyRozumienie kultury jako międzyosobniczego przekazu informacji i rezultatu uczenia się oznaczazakwestionowanie przynale\ności do niej przedmiotów materialnych.Nie uczymy się bowiem butówani krzeseł.Uczymy się, jak je wytwarzać oraz jak się nimi posługiwać.Uczymy się, \e w kapciach nie wypada" iść do ślubu i \e w meczecie nale\y zdjąć obu-78 Część pierwsza.Prolegomenawie.Uczymy się, jak siedzieć na krześle w sposób przyzwoity" i kiedy oraz komu nale\y podać krzesłoi poprosić, aby spoczął".Nie przeszkadza to, \e dla badaczy kultury przedmioty mogą być i bywającennym zródłem informacji o kulturze.Co więc jest treścią kultury pojmowanej jako międzyosobniczy przekaz pozagenetyczny?Stanisław Ossowski uwa\a, \e na dziedzictwo kulturowe składają się wzory reakcji mięśniowych,uczuciowych i umysłowych", natomiast przedmioty są korelatami dziedzictwa kulturowego" (Ossowski 1966: 64-66).Na początku lat pięćdziesiątych dwaj znani amerykańscy antropolodzy, Alfred Louis Kroeber i ClydeMay Kluckhohn, zebrali i poddali analizie ponad sto pięćdziesiąt definicji kultury, a następnie postarali sięwydobyć z nich wspólną treść.W rezultacie takiej procedury stwierdzili, \e na kulturę składają sięwzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania" oraz \e zasadniczy trzon kultury stanowią [.]idee, a szczególnie związane z nimi wartości" (Kroeber, Kluckhohn 1950, za: Kluckhohn 1975: 32).Tak więc za treść kultury rozumianej w podany tu sposób nale\y uznać wzory sposobówodczuwania, reagowania i myślenia, wartości i wyrastające z tych wartości normy, a tak\esankcje skłaniające do ich przestrzegania.Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania.Wzory mogą być zarówno idealne, jak irealne.Wzór idealny postępowania czy odczuwania to wzór, który mówi, jak postępować lub co odczuwać,a przynajmniej jakim odczuciom dawać wyraz w określonych okolicznościach.W takim rozumieniuwzorem odczuwania jest uczucie smutku na pogrzebie, a radości na weselu.Wzory idealne pełniąpodobną rolę w stosunku do naszych zachowań jak przechowywany w podparyskim Sevres wzorzecmetra w stosunku do narzędzi mierniczych.Wzory te niektórzy badacze nazywają modelami.Wzór realny postępowania czy odczuwania to widoczne regularności zachowań członków pewnejzbiorowości.Wzory realne nie określają, jak się nale\y zachowywać, ale ujawniają, jak się ludziezachowują.Takim zauwa\alnym wzorem zachowania jest na przykład pózne kończenie dnia wMadrycie, na którego ulicach długo w noc toczy się bujne \ycie, w przeciwieństwie do Wiednia, którypustoszeje i zasypia przed godziną jedenastą.Oczywiście, nikogo w Madrycie nie obowiązuje póznekładzenie się spać, podobnie jak nic nie przeszkadza, by ka\dy, kto tylko zechce, spacerował po ulicachWiednia nawet do świtu.Wzory realne mogą być jawne bądz ukryte.Rozdział III
[ Pobierz całość w formacie PDF ]