[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Te interpretacjeutrudnia słowo ������� ( powiedzieliśmy").W owym miejscubowiem Arystoteles wcale tej rzeczy nie wyjaśnił, co zresztąprzyznaje D.Ross.O ile coś jest w ruchu, jest w możności", o ile zaś w ruchwprawia, jest w akcie".Toteż rzecz, która by sama siebieporuszała, byłaby równocześnie w możności i akcie względemjednej i tej samej rzeczy.W tym jest jednak sprzeczność.101Jak wynika z traktatu O duszy (II, 413 a 8 - 9), nie należyprzenosić na duszę całego porównania wziętego z żeglarzy, duszabowiem nie znajduje się w ciele w ten sam sposób, jak żeglarz naokręcie.Chodzi tu tylko o tzw.tertium comparationis: jak żeglarznie sam wykonuje ruch, gdy okręt płynie, lecz wykonuje ruchokręt, tak również nie dusza obecna w ciele wykonuje ruch, leczciało, w którym ona przebywa.Dusza porusza się w podobnysposób, jak kolor biały w chwili, gdy porusza się człowiek biały(406 b 5 - 11).102Słowo ������ oznacza część.Bardzo często posługuje sięnim Arystoteles dla oznaczenia różnych członków zwierzęcia.Wtym miejscu odnosi je do nóg żeglarzy: żeglarze na okręciepłynącym poruszają się, mimo że nogi ich są w spoczynku.103Niektórzy komentatorzy starożytni (Philoponos 98, 9;Sophonias 17, 1) sądzili, że Arystoteles dodał słowa ��� ��������������� dla odróżnienia dwóch gatunków ruchu ściśle pojętego:1) ruchu istotowo związanego z rzeczą, np.ruchu gwiazd; 2)ruchu, który nie jest w ten sposób z rzeczą związany, np.chódczłowieka.Zdanie to jest, jak się zdaje, słuszne: inaczej, jakzauważa Trendelenburg (200), Arystoteles użyłby � zamiast ���. 104���� oznacza ruch przestrzenny (���� �����: Phys.v, 2,226 a 33; VIII, 7, 260 a 28); ��������� ruch (zmianę) jakościowy,np.w kolorze (���� �� �����, ���� �� ����� �et.�, 2, 1069 b 12;N, 1, 1088 a 32); �������, ������: powiększenie, pomniejszenie,czyli zmianę w rozciągłości (���� �� �����: Met.�, 2, 1069 b 11).Niekiedy Arystoteles wzmiankuje jeszcze inny rodzaj ruchu,mianowicie ������� (rodzenie, powstanie) i ����� (zniszczenie).Phys.III, l, 201 a 13 - 15; Cat.14, 15 a 13.Zaraz jednakprzypomina, że to nie jest ruch (zmiana) w ścisłym tego słowaznaczeniu.Powiększenie (wzrost) sprowadza Arystoteles niekiedy dojednego rodzaju ruchu - do ruchu w rozciągłości.I dla tej właśnieracji wymienia czasem tylko trzy rodzaje ruchu (Phys.V, l, 225 a35; De caelo IV, 3, 310 a 23).105Tu rozpoczynają się dowody przeciw teorii, któraprzypisuje duszy ruch.Powiększenie (wzrost) odbywa się wmiejscu", bowiem w miarę jak coś rośnie, zajmuje coraz więcejmiejsca w przestrzeni (Phys.VIII, 7, 260 b 13, 26).Ruchjakościowy jest również nie do pomyślenia bez miejsca, dochodzion bowiem do skutku pod wpływem władzy sprawczej, którejdziałanie implikuje kontakt, a konsekwentnie zbliżenieprzestrzenne czynnika działającego i czynnika biernego (Phys.VIII, 7,260 b l -6; De gen.corr.I, 6, 322 b 21-24).106Ruch taki nazywa się wymuszony".Może mieć kierunekprzeciwny kierunkowi pochodzącemu z natury" jestestwa.Ruchem takim porusza się np.kamień wyrzucony do góry rękączłowieka.Nie może mieć miejsca w ruchu ciał niebieskich.Por.Phys.IV, 8, 215 a 1 - 4; Meteor.I, 4, 342 a 24 - 26.107Niektórzy autorzy (np.Trendelenburg, 201, Wallace, 211)wątpią o autentyczności zdania �' �� �� ���, ��� �����.� tegobowiem powiadają że coś się porusza pod wpływem siłyzewnętrznej, wcale nie wynika, by mogło się poruszać także dziękiswej sile wewnętrznej.Odpowiedz na tę trudność znajdą w Phys.IV, 8, 215 a l -4.Jeśli istnieje ruch wymuszony (������) - czytamytamże - musi istnieć również ruch naturalny (���� �����), bowiemruch wymuszony jest przeciwny naturze; a to, co jest przeciwnenaturze, jest pózniejsze od tego, co jest z nią zgodne.Wzmiankowani badacze zapominają o tym, że każdy pierwiastek(a konsekwentnie i rzecz z niego złożona) dąży ze swej natury do miejsca naturalnego".Toteż gdy ustaje nacisk zewnętrzny najakieś ciało, znika ruch wymuszony" a zaczyna się ruch naturalny".De caelo III, 2, 300 a 20 - 30.108Phys.VI, 8, 238 b 23 - 239 b 4; De caelo III.2.300 a 25 -30.109Wprawdzie siła zewnętrzna może nadać ciału naturalnemuruch(względnie spoczynek) wymuszony, nie może ona jednaknadać takie- go ruchu (czy spoczynku) samej naturze (�����) ani,konsekwentnie, duszy.110Ruchem kołowym poruszają się ze swej natury ciałaniebieskie (złożone z eteru: De mundo 392 a 5 - 10), ruchemprostoliniowym ciała tej ziemi - ciała ciężkie w dół, lekkie w górę,ciała pośrednie do miejsc pośrednich.De caelo I, 2, 268 b 20 n.;III, 5, 303 b 9; IV.l, 308 a 29; 4, 312 a 7- 12.111Por.Eth.Nic I,4, 1096 b 13; Eth.Magna I, 2, 1184a3- 14;definicja: Eth.Nic.I, 1, 1094 a 3 - 5; 1097 a 18 - 20
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
