[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Rządzić bowiem wolnymi jestrzeczą piękniejszą i więcej cnoty wymaga niż despotyczne panowanie nadniewolnikami,13.Nie należy też mienić szczęśliwym państwa i sławić jego prawodawcydlatego, że zaprawił obywateli do zwyciężania w celu trzymania w uległości32Aluzja do Platona i Ksenofonta, którzy byli wielbicielami ustroju spartańskiego.33Spartanin Tibron znany jest jako dowódca wojsk spartańskich, działających na terenie AzjiMniejszej w 400 i 399 r.p.n.e.Skazany następnie na wygnanie (w latach 399 - 392), pisał jakieś nieznane nam dzisiaj dzieła o ustroju Likurga, które wspomina tu Arystoteles. 183sąsiadów; ma to bowiem bardzo poważną stronę ujemną.W myśl tej zasadyoczywiście każdy obywatel, który ma odpowiednie do tego siły, powinien bypróbować, czyby nie potrafił owładnąć swoim własnym państwem.Byłoby towłaśnie to, co tak bardzo mają za złe Lakończycy królowi Pauzaniaszowi34, choćtak wielką czcią był otoczony.Wszystkie tego rodzaju zasady i prawa sąpozbawione rozumu politycznego, nie są ani pożyteczne, ani prawdziwe.Toteżprawodawca powinien zaszczepiać w dusze ludzi tylko te zasady, które sąnajlepsze zarówno dla jednostki, jak i dla społeczności.14.O zaprawienie w sztuce wojennej należy dbać nie dlatego, by ujarzmićtych, którzy na taki los nie zasłużyli, ale w tym celu, aby po pierwsze uchronić się przed ujarzmieniem przez innych, następnie, by zdobyć hegemonięw interesie poddanych, a bynajmniej nie na to, by wszystkim swoje jarzmonarzucić, i po trzecie, by zdobyć panowanie nad takimi, którzy na los niewolnikówzasługują.15.%7łe prawodawca powinien raczej starać się o to, by ustawodawstwodotyczące zagadnień wojennych, jak i wszelkie inne, podporządkować interesomżycia spokojnego i pokoju, to stwierdzają zarówno fakty dokonane, jaki wyrozumowane.Bo po największej części takie wojownicze państwa utrzymująsię tak długo, jak długo prowadzą wojny, a giną, gdy panowanie zdobędą.W okresie pokoju bowiem niby rdzewiejące żelazo zatracają swoją hartowność,a winę tego ponosi prawodawca, który nie wykształcił u nich zdolności do życiaw spokoju.16.Skoro ludzie, jak się okazuje, zarówno w społeczności, jak i każdyz osobna, mają ten sam cel przed sobą i skoro do najlepszego człowieka,jak i do najlepszego państwa musi się tę samą miarę stosować, to oczywiściemuszą istnieć w państwie cnoty potrzebne do spokojnego życia, bo jakto już wielokrotnie zaznaczyłem celem wojny jest pokój, a celem pracyspoczynek.17.Do urządzenia sobie spoczynku i właściwego trybu życia potrzebne sązarówno te cnoty, które wchodzą w grę w spoczynku, jak i te, które są potrzebnew pracy.Bo żeby się oddawać błogiemu spoczynkowi, musi się wpierw wielepotrzebnych rzeczy przygotować.Dlatego też wskazaną jest rzeczą, by w państwiepanowały umiarkowanie, dzielność i wytrwałość, bo (według przysłowia) nie maspoczynku dla niewolników, a kto nie umie mężnie stawić czoła niebezpieczeństwu,staje się niewolnikiem każdego, kto go zaczepi.18.Dzielności więc i hartu potrzeba do życia czynnego, umiłowania mądroścido spoczynku, a umiarkowania i sprawiedliwości w jednym i drugim wypadku,34Pauzaniasz z królewskiego rodu Agiadów (bratanek Leonidasa) był dowódcą greckich silzbrojnych w bitwie pod Platejami (w 479 r, p.n.e.).Aby się narzucić na władcę Sparty i całej Grecji,nawiązał stosunki z Persami, a nadto snuł plany rewolucji w Sparcie, opierając się na upośledzonejwarstwie helotów, kiedy zaś wykryły się jego knowania, szukał schronienia w świątyni, gdzie gozaraorzono głodem; por.wyżej, ks.V, rozdz.5, i rozdz.6, � 2. 184zwłaszcza jednak w okresie pokoju i spoczynku.Bo wojna sama zmusza dosprawiedliwości i umiarkowania, a natomiast pławienie się w dobrobycie i zaży-wanie spoczynku w pokoju sprzyja raczej wyuzdaniu.19.Toteż wiele sprawiedliwości i wiele umiarkowania potrzebują ci, którymzdaje się najlepiej powodzić, którzy też zażywają tego wszystkiego, co zawarunek szczęścia uchodzi, jak np.ci, co według opowieści poetów żyją naWyspach Szczęśliwych, jeśli to prawda istotnie.Tacy bowiem najwięcej będąpotrzebowali [umiłowania] mądrości i umiarkowania, i sprawiedliwości, i to imbardziej obfitość takich dóbr [zewnętrznych] pozwala na oddawanie się spokoj-nemu używaniu życia.Okazuje się z tego, dlaczego i państwo, które chce sobieszczęśliwe istnienie i tężyznę zapewnić, musi te cnoty posiadać.Haniebnąbowiem jest rzeczą, jeżeli ktoś nie umie z dóbr [swoich] korzystać, ale jestjeszcze gorzej, jeśli nie umie tego robić w okresie spoczynku i okazuje siędzielnym wśród zajęć i wojny, a w czasie pokoju i spoczynku wykazujeusposobienie niewolnika.20.Dlatego nie należy uprawiać cnoty tak, jak się to robi w państwieLacedemończyków.Bo odróżniają się oni od innych nie przez to, że nieuważają za największe tych samych dóbr co inni, ale przez to, że sądzą,iż się do nich dochodzi raczej dzięki pewnej cnocie.Ponieważ jednak dobrate i ich użytkowanie wyżej cenili aniżeli cnoty, 35 i to dla niej samej, jasno z tychwywodów wynika.21.Należy teraz rozważyć, jak i za pomocą jakich środków można to osiągnąć.Wykazaliśmy już poprzednio, że potrzebne są do tego [trzy czynniki]: natura,przyzwyczajenie i rozum.Jakie znaczenie musi odgrywać czynnik przyrodzony,o tym była już mowa wyżej36, pozostaje tedy rozważyć, czy przy wychowaniunależy wpierw kształtować rozum, czy przyzwyczajenie
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
