[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Pierwsze kilkanaście lat rządów Zygmunta III Wazy wypełniły starania o dziedzictwo korony szwedzkiej; spory ze średnią szlachtą, postulującą ograniczenie władzy królewskiej a utrzymanie własnych przywilejów; kontrreformacja religijna, gdyż był on ortodoksyjnie katolicki; król otoczył się doradcami szwedzkimi i niemieckimi; w 1595 r.ożenił się z arcyksiężniczką Anną z Habsburgów; w 1596 r.przeniósł stolicę do Warszawy.W tymże roku zawarta została na synodzie w Brześciu unia pomiędzy Kościołami katolickim i prawosławnym, który podporządkowany został papieżowi.Powstał w ten sposób greckokatolicki kościół unicki.Zamiast zjednoczenia obu Kościołów unia spowodowała, w perspektywie czasu, dodatkowe podziały i waśnie między unitami i prawosławiem.Zygmunt III nie interesował się natomiast problemami, związanymi z południowo-wschodnimi granicami Rzeczypospolitej.Pozostawił je w gestii kanclerza Jana Zamoyskiego, który w 1595 r., realizując stare plany Stefana Batorego, zajął zbrojnie Mołdawię, jako polskie lenno.Wojskowa interwencja Turcji została odparta pod Cecorą i zależność Hospodarstwa Mołdawii od Rzeczypospolitej utrzymała się jeszcze do 1620 r.W kampanii mołdawskiej wziął także udział hetman Stanisław Żółkiewski, który w 1596 r.stłumił powstanie kozackie Szymona Nalewajki na Ukrainie.Wiek XVI jest złotym wiekiem dziejów Polski.Kraj był rozległy i zasobny.W połowie wieku liczył 990 tys.km2 powierzchni i ok.11 milionów mieszkańców.Był głównym dostawcą drewna, zboża, bydła rzeźnego i wielu innych produktów rolnych do zachodniej Europy, gdzie istniało na nie duże zapotrzebowanie.Transport towarów odbywał się Wisłą, eksportowane były przez Gdańsk, a dostarczały je rozrastające się folwarki pańszczyźniane.Rozwijało się także rzemiosło i handel, wzrastała ilość i wielkość miast.Rozwój gospodarczy sprzyjał też rozwojowi kultury, wyznaczanemu przez renesansowy humanizm i reformację.Polacy osiągnęli w nauce i sztuce poziom europejski.Działali wtedy: pisarze polityczni Andrzej Frycz-Modrzewski, Piotr Skarga, poeci Jan Kochanowski, Łukasz Górnicki, Jan Dantyszek, Mikołaj Rej, który pierwszy porzucił łacinę na rzecz języka polskiego oraz astronom Mikołaj Kopernik, twórca heliocentrycznej teorii budowy świata.Swoje miejsce w historii znalazł również Stańczyk, nadworny błazen króla Zygmunta I Starego.W budownictwie rozwinął się polski styl renesansowy.Jego najlepsze osiągnięcia to Kaplica Zygmuntowska i krużganki arkadowe wokół dziedzińca na Wawelu oraz attyki na mieszczańskich kamieniczkach w Kazimierzu Dolnym, Krakowie, Zamościu i wielu innych miastach.Na arenie międzynarodowej Rzeczpospolita miała silną pozycję.Gdy w innych krajach europejskich rozwijał się absolutyzm, w Polsce tworzył się ustrój demokracji szlacheckiej.Panująca szlachta utożsamiała się z narodem, a pojęcie “Rzeczpospolita” oznaczało nie republikę, lecz monarchię parlamentarną szlacheckiej wspólnoty.Z praw stanowych najważniejsze były prawa nietykalności osobistej, nienaruszalności mienia, również wolności wyznania, ale tylko dla stanu szlacheckiego.Szlachta obejmowała 8-10 procent ludności, a składały się na nią: gołota - bez żadnej majętności, szlachta zagrodowa - pracująca na swych gospodarstwach, średnia - posiadająca do kilku, kilkunastu wsi, magnateria - z posiadłościami nawet kilkuset wsi, osiedli i miast.Szlachta rządziła i wraz z duchowieństwem żyła i bogaciła się kosztem stanu mieszczańskiego i chłopstwa, pozbawionych jakichkolwiek praw politycznych i ekonomicznych.Mieszczaństwo było bardzo silnie zróżnicowane pod względem zamożności.Bogatsi budowali okazałe kamieniczki z podcieniami, ich dzieci uczyły się w gimnazjach humanistycznych, a nawet na zagranicznych uniwersytetach.Parający się rzemiosłem rękodzielniczym, czy drobnym handlem oraz wyrobnicy żyli w ubóstwie.Znaczną rolę w miastach odgrywali Żydzi, którzy od połowy XIV w.napłynęli falami z zachodniej Europy, gdzie okresowo występowały prześladowania antysemickie.Za Kazimierza Wielkiego uzyskali oni poważne przywileje osadnicze, jakie ułatwiały im działalność gospodarczą, zwłaszcza handel i rzemiosło oraz nabywanie gruntów i nieruchomości.Żydzi pełnili rolę pośredników pomiędzy miastem a wsią, pomiędzy szlachtą i mieszczaństwem a chłopstwem.Prowadzili karczmy, gorzelnie, handel jarmarczny i domokrążny, trudnili się lichwiarstwem (pożyczkami), byli dzierżawcami i zarządcami majątków szlacheckich itp.Natomiast sytuacja kmieci, stosunkowo dobra na początku stulecia, pogarszała się stopniowo, wskutek narastających obciążeń pańszczyźnianych.Rosła więc nędza chłopów, a ich wyznacznikiem były kurne chaty z drewna, chrustu i gliny, kryte słomą, oraz legowiska do spania na zapiecku.To też liczni chłopi uciekali z pańszczyźnianych wsi i osiedlali się w Karpatach, borach Mazowieckich, a potem głównie na Ukrainie.Tam przyłączali się do buntów, wzniecanych przez Kozaków, przeciwko dworom szlacheckim i magnackim.Sytuację społeczną końca XVI w.można więc skrótowo określić słowami: raj dla szlachty, czyściec dla mieszczan i piekło dla chłopów.Za panowania Zygmunta I Starego dotarły również do Rzeczypospolitej reformatorskie nauki Lutra i Kalwina z zachodniej Europy.Już w latach dwudziestych luteranizm przyjęty został we Wrocławiu i Gdańsku, a kalwinizm stał się od połowy XVI w.popularny w kręgach szlachty w Małopolsce i na Litwie.Jego wyznawców zwano arianami lub Braćmi Polskimi.Ich głównym ośrodkiem religijnym i społecznym do 1638 r.było miasto Raków na Kielecczyźnie, gdzie posiadali drukarnie, gimnazjum i kilka zborów.Natomiast za Zygmunta II Augusta zawitała do Korony także kontrreformacja.Jej realizatorami stały się przede wszystkim nowopowstałe zakony jezuitów i zakładane przez nich liczne szkoły średnie, nawracające arian z powrotem na katolicyzm.Rosja.W pierwszych dziesięcioleciach XVI w
[ Pobierz całość w formacie PDF ]